Konferencja Laboratorium

Podsumowanie

16-17 października 2025 r. w Szczyrku odbyła się VIII edycja konferencji „Badania jakości wód i ścieków”. Wydarzenie stworzyło okazję do zapoznania się z najnowszymi rozwiązaniami i wytycznymi związanymi z analityką wód i ścieków. Było okazją do wysłuchania inspirujących prelekcji przygotowanych przez uznanych ekspertów, którzy przybliżyli zagadnienia zarówno praktyczne, legislacyjne, jak i techniczne.

Konferencja została objęta patronatem honorowym przez:

Izbę Gospodarczą „Wodociągi Polskie”,
Państwowe Gospodarstwo Wodne Wody Polskie,
Polskie Centrum Akredytacji,
Stowarzyszenie Wodociągowców Województwa Śląskiego.

Nowe wyzwania dla laboratoriów

Wykład inauguracyjny wygłosił dr inż. Tadeusz Rzepecki, Przewodniczący Rady Izby Gospodarczej Wodociągi Polskie. Omówił temat „Nowe wyzwania dla laboratoriów wody i ścieków w okresie wdrażania dyrektyw europejskich dotyczących jakości wody przeznaczonej do spożycia oraz ścieków komunalnych”. Na początku podkreślił, że wdrażanie dwóch nowych dyrektyw unijnych – w sprawie jakości wody i oczyszczania ścieków – oznacza dla branży wodociągowo-kanalizacyjnej konieczność wprowadzenia szerokich zmian prawnych, organizacyjnych i technologicznych. Dodał, że nowelizacja ustawy o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i Państwowej Inspekcji Sanitarnej to dokument liczący ponad 100 stron, który znacząco zmienia zasady funkcjonowania laboratoriów.

Prelegent zaznaczył, że laboratoria badające wodę będą musiały posiadać odpowiednie akredytacje, stosować metody referencyjne lub alternatywne potwierdzone oceną równoważności oraz spełniać szczegółowe wymogi dotyczące poboru próbek i raportowania wyników. Wyjaśnił, że powstanie centralna ewidencja laboratoriów w GIS, a procedury zgłoszeń i akredytacji zostaną precyzyjnie uregulowane.

Dr Rzepecki wskazał, że dyrektywa kładzie szczególny nacisk na badania ołowiu i bakterii Legionella w wewnętrznych systemach wodociągowych, a także wprowadza nowe parametry, takie jak mikroplastik, PFAS, bisfenol A czy farmaceutyki. Dodał, że laboratoria będą musiały dostosować swoje procedury analityczne i techniczne, aby sprostać tym wymaganiom.

W drugiej części wystąpienia prelegent odniósł się do nowej dyrektywy dotyczącej oczyszczania ścieków komunalnych, której implementacja ma nastąpić do sierpnia 2027 roku. Podkreślił, że zwiększona zostanie liczba pobieranych próbek oraz zaostrzone zostaną normy dotyczące redukcji azotu i fosforu. Zaznaczył, że badania obejmą również mikroplastik i substancje PFAS, co wymaga wdrożenia bardziej zaawansowanych technologii laboratoryjnych.

Na zakończenie dr Rzepecki podkreślił, że nowe przepisy oznaczają dla laboratoriów nie tylko większą odpowiedzialność, ale także konieczność inwestycji w sprzęt, kadry i procedury jakości. Dodał, że zmiany te są niezbędne, by zapewnić bezpieczeństwo zdrowotne obywateli i sprostać unijnym standardom ochrony środowiska.

Pobieranie próbek i badania dla potrzeb obszarów regulowanych – co powinno uwzględniać laboratorium?

Podczas swojego wystąpienia Katarzyna Perka, koordynatorka w Dziale Akredytacji Badań Chemicznych w Polskim Centrum Akredytacji, szczegółowo omówiła znaczenie akredytacji w kontekście oceny zgodności oraz jej rolę w obszarach regulowanych przepisami prawa. Prelegentka podkreśliła, że akredytacja stanowi gwarancję rzetelności, wiarygodności oraz zgodności badań z wymaganiami norm ISO/IEC 17025. Perka zaznaczyła, że laboratoria prowadzące badania w obszarze regulowanym muszą nie tylko znać obowiązujące przepisy, ale również potrafić skutecznie wdrażać je w codziennej praktyce. Dodała, że bardzo ważnym elementem jest właściwa organizacja procesu pobierania próbek – zarówno pod względem technicznym, jak i formalnym.

Prelegentka powiedziała, że laboratorium powinno brać pod uwagę specyfikę badanego obszaru, wymagania ustawowe oraz konieczność odpowiedniego udokumentowania działań. Podkreśliła, że właściwe zaimplementowanie wymagań akredytacyjnych w procesach i zasobach laboratorium przekłada się bezpośrednio na jakość i wiarygodność wyników, co jest szczególnie istotne w kontekście badań wykonywanych na potrzeby administracji publicznej i sektora ochrony zdrowia. Dodała, że akredytacja nie jest jedynie formalnością, lecz narzędziem wspierającym zarządzanie jakością.

Monitoring i analiza wody. Metody oznaczania substancji o charakterze jonowym

W trakcie swojego wystąpienia prof. dr hab. Rajmund Michalski, pracownik Instytutu Podstaw Inżynierii Środowiska PAN w Zabrzu szczegółowo omówił metody oznaczania substancji jonowych w próbkach wody. Prelegent podkreślił, że jakość analiz wód ma kluczowe znaczenie dla podejmowania decyzji środowiskowych, technologicznych i zdrowotnych. Michalski zaznaczył, że metody referencyjne gwarantują powtarzalność i porównywalność wyników między laboratoriami. Dodał, że do najczęściej badanych analitów należą zarówno aniony, jak i kationy nieorganiczne, a także wybrane jony organiczne.

Prelegent powiedział, że przez wiele lat dominowały klasyczne metody analityczne, jednak obecnie główną rolę odgrywa chromatografia jonowa. Michalski podkreślił, że jest to technika precyzyjna, czuła i stosunkowo dostępna finansowo. Zaznaczył, że odpowiednie wykorzystanie chromatografu jonowego przez wykwalifikowanego analityka znacząco zwiększa skuteczność analiz. Dodał, że metoda ta ewoluowała od prostych zastosowań do zaawansowanych analiz z wykorzystaniem nowoczesnych detektorów, a chromatografia jonowa stała się standardem zarówno w laboratoriach kontrolno-pomiarowych, jak i badawczych.

Rola mikroorganizmów w procesie uzdatniania wody

Podczas swojego wykładu Iwona Lasocka-Gomuła, technolog ds. produkcji wody w Aquanet skupiła się na znaczeniu mikroorganizmów w procesach filtracji wody. Prelegentka podkreśliła, że bakterie psychrofilne odgrywają istotną rolę w odżelazianiu, odmanaganianiu i nitryfikacji wody. Zaznaczyła, że są to organizmy wskaźnikowe, zgodne z wymaganiami Rozporządzenia Ministra Zdrowia i Dyrektywy wodnej. Lasocka-Gomuła dodała, że mikroorganizmy te są bardzo odporne na środki dezynfekcyjne i potrafią tworzyć biofilmy.

Prelegentka powiedziała, że proces filtracji przez złoże węgla aktywnego może sprzyjać rozwojowi tych bakterii, co ma zarówno pozytywne, jak i potencjalnie problematyczne skutki. Podkreśliła, że w niektórych przypadkach może dojść do niekontrolowanego wzrostu mikroorganizmów i powstania stabilnych ekosystemów w instalacjach wodnych. Zaznaczyła, że zrozumienie tych procesów jest kluczowe dla skutecznego uzdatniania wody. Dodała, że odpowiednie zarządzanie mikroflorą filtracyjną pozwala zwiększyć efektywność procesów oczyszczania.

Monitorowanie jakości wody jako środek kontroli w zarządzaniu ryzykiem

Barbara Mulik, doradca ds. bezpieczeństwa i jakości wody w swoim wystąpieniu omówiła znaczenie monitorowania jakości wody jako kluczowego elementu zarządzania ryzykiem. Prelegentka podkreśliła, że właściwie zaplanowany program monitoringu pozwala nie tylko zapewnić bezpieczeństwo konsumentów, ale także zoptymalizować koszty operacyjne. Zaznaczyła, że dobór zakresu i częstotliwości badań powinien wynikać z oceny ryzyka i być zgodny z zaleceniami WHO, dyrektyw UE oraz krajowych przepisów prawnych. Dodała, że dobrze zaprojektowany system monitorowania wspiera dostawców wody w spełnianiu wymogów regulacyjnych.

Prelegentka powiedziała, że monitorowanie nie powinno być traktowane wyłącznie jako obowiązek, ale jako narzędzie skutecznego zarządzania jakością. Mulik podkreśliła, że analiza danych z monitoringu umożliwia szybkie reagowanie na potencjalne zagrożenia. Zaznaczyła, że odpowiedni dobór materiałów referencyjnych i metod analitycznych zwiększa wiarygodność wyników, a efektywne gospodarowanie zasobami jest możliwe dzięki inteligentnemu planowaniu badań.

Możliwości zastosowań rozwiązań AI w sektorze wodociągowo-kanalizacyjnym

Maciej Niemir i Włodzimierz Wożniak z Łukasiewicz – Poznańskiego Instytutu Technologicznego na początku zaznaczyli, że branża wod-kan stoi obecnie przed wieloma wyzwaniami, takimi jak starzejąca się infrastruktura, straty wody sięgające nawet 30%, rosnące koszty operacyjne czy nasilające się skutki zmian klimatycznych. Podkreślili, że dodatkowym problemem są braki kadrowe, ograniczony dostęp do danych oraz zagrożenia związane z cyberatakami.

Następnie prelegenci wyjaśnili, czym jest sztuczna inteligencja w kontekście sektora wod-kan – to systemy zdolne do analizy dużych zbiorów danych i podejmowania autonomicznych decyzji optymalizacyjnych. Wskazali na kluczowe technologie, takie jak uczenie maszynowe, sieci neuronowe, cyfrowe bliźniaki, analiza obrazu czy NLP. Dodali, że zastosowanie AI pozwala przejść od reaktywnego do predykcyjnego podejścia w zarządzaniu infrastrukturą

Kolejnym punktem prezentacji była analiza kluczowych obszarów zastosowań AI. Prelegenci podkreślili, że jednym z najważniejszych jest predykcja awarii sieci wodociągowej poprzez analizę danych z czujników i informacji historycznych. Zaznaczyli, że dzięki temu można zmniejszyć liczbę awarii nawet o 30% i znacząco wydłużyć żywotność sieci. Kolejnym zastosowaniem jest wykrywanie wycieków, które dzięki algorytmom akustycznym i IoT pozwala skrócić czas reakcji z kilku dni do kilku godzin.

Prelegenci omówili również wykorzystanie AI do optymalizacji procesów oczyszczania ścieków, co przekłada się na realne oszczędności energii i chemikaliów oraz poprawę jakości ścieków oczyszczonych. Wskazali także na możliwość prognozowania zapotrzebowania na wodę i zarządzania pracą pomp, co pozwala obniżyć koszty energii elektrycznej.

W dalszej części zwrócili uwagę, że AI odgrywa coraz większą rolę w cyberbezpieczeństwie, umożliwiając wczesne wykrywanie zagrożeń i incydentów. Przedstawili także przykłady wdrożeń w Polsce – m.in. w Krakowie, Tarnowskich Górach i Wrocławiu – które pokazują, że inwestycje w AI przynoszą wymierne korzyści w krótkim czasie.

Na zakończenie prelegenci podkreślili, że korzyści z wdrożenia AI obejmują m.in. redukcję kosztów, poprawę efektywności i ochronę środowiska, ale wskazali również na wyzwania, takie jak konieczność inwestycji w dane, technologie i kompetencje. Dodali, że AI nie zastąpi ludzi, ale może stać się ich skutecznym wsparciem w podejmowaniu trafniejszych decyzji i lepszym zarządzaniu infrastrukturą krytyczną.

Optymalizacja procesu walidacji / weryfikacji metod w regulowanym prawnie obszarze badań wody do spożycia

W swoim wykładzie dr inż. Agnieszka Wiśniewska, ekspertka z zakresu systemu zarządzania i działalności technicznej laboratoriów skoncentrowała się na zagadnieniach związanych z walidacją i weryfikacją metod badawczych w laboratoriach pracujących w obszarach regulowanych. Prelegentka podkreśliła, że przestrzeganie wymagań legislacyjnych jest obowiązkiem każdego laboratorium wykonującego badania wody do spożycia. Zaznaczyła, że metody muszą spełniać konkretne kryteria – takie jak granica wykrywalności, precyzja czy poprawność, określone przepisami prawa. Dodała, że odpowiednie zaplanowanie procesu walidacji pozwala udokumentować przydatność metody do określonego zastosowania.

Prelegentka powiedziała, że optymalizacja tego procesu ma na celu zwiększenie efektywności i ograniczenie błędów pomiarowych. Wiśniewska podkreśliła, że właściwe określenie cech charakterystycznych metody ma kluczowe znaczenie dla jakości wyników badań. Zaznaczyła, że udokumentowana walidacja jest niezbędna w przypadku kontroli i audytów. Dodała, że konsekwentne stosowanie się do wymagań prawnych buduje wiarygodność laboratorium i wzmacnia zaufanie do jego wyników.

Jakość wód i ścieków w Polsce – standardy, wyzwania, dobre praktyki

Panel ekspercki „Jakość wód i ścieków w Polsce – standardy, wyzwania, dobre praktyki” zgromadził specjalistów z branży wodociągowo-kanalizacyjnej, przedstawicieli nauki, praktyków oraz doradców zajmujących się bezpieczeństwem wody. Dyskusja była poświęcona m.in. nowelizacji przepisów krajowych, rosnącym kosztom działalności przedsiębiorstw, roli nowych technologii oraz zagrożeniom środowiskowym.

Jako pierwsza głos zabrała prof. Izabela Zimoch, która podkreśliła, że nowelizacja ustawy o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i odprowadzaniu ścieków będzie miała duży wpływ na sposób współpracy pomiędzy samorządami, regulatorami i przedsiębiorstwami. Zaznaczyła, że skuteczne zarządzanie ryzykiem wymaga dobrej koordynacji działań tych trzech podmiotów oraz jasnych procedur komunikacji. Dodała, że nowe przepisy mogą stać się impulsem do bardziej systemowego podejścia do bezpieczeństwa wody i ścieków w Polsce.

Barbara Mulik zwróciła uwagę, że implementacja nowych przepisów do prawa polskiego wiąże się z wieloma trudnościami praktycznymi. Wskazała, że problemem jest nie tylko dostosowanie laboratoriów i procedur technicznych, ale również ograniczone zasoby kadrowe i finansowe. Podkreśliła, że szczególnym wyzwaniem będzie spójność wymagań między różnymi instytucjami i skuteczna kontrola ich realizacji.

W dalszej części panelu dr Tadeusz Rzepecki omówił kwestie stabilności finansowej sektora wodociągowego w kontekście rosnących kosztów energii i oczyszczania ścieków. Podkreślił, że konieczne są działania systemowe, w tym dostosowanie taryf, mechanizmy wsparcia inwestycji oraz uproszczenia regulacyjne. Dodał, że bez odpowiedniego finansowania nawet najlepsze rozwiązania technologiczne nie zostaną skutecznie wdrożone.

Włodzimierz Woźniak zaznaczył, że sztuczna inteligencja może przynieść realne korzyści finansowe i operacyjne w kilku kluczowych obszarach — m.in. w predykcji awarii, optymalizacji procesów oczyszczania ścieków czy zarządzaniu zużyciem energii. Podkreślił, że nawet przy ograniczonych środkach inwestycje w technologie cyfrowe mogą szybko się zwrócić, jeśli są dobrze zaplanowane i wspierane danymi.

Kolejna część dyskusji dotyczyła nowych zagrożeń środowiskowych. Wioleta Bolesta potwierdziła, że laboratoria wodociągowe coraz częściej koncentrują się na oznaczaniu mikrozanieczyszczeń, takich jak mikroplastiki i farmaceutyki. Dodała, że konieczne jest rozwijanie nowych metod badawczych oraz zwiększenie częstotliwości monitoringu.

W końcowej części panelu prelegenci rozmawiali o Planach Bezpieczeństwa Wody. Wioleta Bolesta zauważyła, że choć narzędzia te są dostępne od lat, ich praktyczne wykorzystanie wciąż bywa ograniczone, zwłaszcza w mniejszych przedsiębiorstwach. Prof. Zimoch dodała, że nowe zapisy ustawy mogą realnie przyspieszyć ich wdrażanie, wymuszając bardziej kompleksowe podejście do zarządzania ryzykiem.

Panel pokazał, że sektor wodociągowo-kanalizacyjny w Polsce stoi dziś przed dużymi zmianami i wyzwaniami, ale też ma dostęp do narzędzi, które mogą znacząco poprawić jego efektywność i odporność. Eksperci byli zgodni, że kluczowe znaczenie ma współpraca nauki, regulatorów i przedsiębiorstw oraz inwestycje w nowe technologie i kompetencje.

Nowoczesne rozwiązania dla laboratoriów

Wśród prelegentów biorących udział w VIII konferencji „Badania jakości wód i ścieków” znaleźli się również reprezentanci firm oferujących różnego rodzaju rozwiązania dla laboratoriów. Uczestnicy mogli wysłuchać prelekcji przygotowanych przez: Konrada Płoskiego – specjalistę ds. techniczno-handlowych w OMC Envag, Marka Ziółkowskiego – senior product managera w A.G.A. Analytical, Wiktora Lorenca – product managera w Metrohm Polska oraz Carlosa Salinasa – product managera w Instran.

Poza wysłuchaniem części wykładowej istniała również możliwość bezpośredniej rozmowy z reprezentantami firm przy ich stoiskach i zapoznania się szczegółowo z proponowanymi przez wystawców rozwiązaniami. W gronie partnerów znaleźli się specjaliści z takich firm, jak: A.G.A. Analytical, Air Products, Altium, AQUA LAB, Bionovo, Chemland, Hanna Instruments, Kawa.ska, Metrohm Polska, Miele, Odczynniki, OMC Envag, Sartorius, Tusnovics.